غذا خوردن، نوشیدن یا حتی قورت دادن یک لقمه کوچک ممکن است برای برخی افراد تبدیل به یک کابوس روزمره شود. اختلال بلع یا دیسفاژی مشکلی است که نه تنها لذت غذا خوردن را از بین می‌برد، بلکه سلامت جسمی و روانی فرد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت می‌تواند به سوءتغذیه، کاهش انرژی، و حتی مشکلات جدی تنفسی منجر شود. اما آیا درمانی برای این مشکل وجود دارد؟ اگر به دنبال پاسخی مطمئن و راهکاری عملی هستید، ادامه این مقاله از کلینیکت برای شماست.
دیسفاژی یا اختلال بلع چیست؟
دیسفاژی به معنای مشکل در بلعیدن غذا، نوشیدنی یا حتی بزاق است. فرایند بلعیدن نیازمند همکاری دقیق ماهیچه‌ها و اعصاب برای حرکت دادن مواد از دهان به معده است. در صورتی که در این هماهنگی مشکلی به وجود بیاید، فرد ممکن است احساس ناراحتی یا کندی در بلع داشته باشد. علائمی مانند سرفه یا خفگی هنگام بلع آب، غذا یا بزاق نشان‌دهنده اختلال بلع هستند.
بسیاری از افراد تجربه‌ای مشابه دیسفاژی را داشته‌اند، مثلاً زمانی که سریع غذا خورده‌اند یا چیزی در گلو گیر کرده است. این حس معمولاً موقتی و نگران‌کننده نیست. اما در برخی موارد، مشکل در بلع می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد.
نگاهی به انواع اخلال بلع و تفکیک آنها
متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، اختلال بلع را بر اساس محل بروز مشکل به سه نوع اصلی تقسیم می‌کنند. فرایند بلعیدن مانند یک مسیری از سفر است که غذا و مایعات برای رسیدن به معده طی می‌کنند. این مسیر شامل سه مرحله اصلی است؛ دهان، گلو و مری.
- دیسفاژی دهانی (Oral Dysphagia)
دیسفاژی دهانی به مشکلاتی اشاره دارد که در مراحل اولیه بلع و در دهان اتفاق می‌افتد. در این مرحله، فک، دندان‌ها و زبان به طور هماهنگ عمل می‌کنند تا غذا را به قطعات کوچک تقسیم کرده و آماده بلعیدن کنند. این فرایند به کمک غدد بزاقی انجام می‌شود که بزاق تولید می‌کنند تا غذا نرم شود و راحت‌تر در دهان حرکت کند. وقتی هر یک از این بخش‌ها به درستی کار نکند، ممکن است غذا در دهان باقی بماند و بلع آن دشوار شود. این اختلال می‌تواند به تجربه‌ای ناخوشایند منجر شود، زیرا فرد قادر نخواهد بود به راحتی از غذا یا مایعات استفاده کند.
- دیسفاژی گلو (Oropharyngeal Dysphagia)
در دیسفاژی اوروفارنژیال، مشکل در گلو اتفاق می‌افتد و به این نوع اختلال، دیسفاژی انتقالی نیز گفته می‌شود. بعد از اینکه غذا در دهان آماده شد، زبان آن را به سمت گلو هدایت می‌کند. در این مرحله، حنجره که همان جعبه صدا است، مسیر تنفسی را می‌بندد تا از وارد شدن غذا یا مایعات به نای جلوگیری شود. زمانی که این مرحله به درستی انجام نشود، ممکن است فرد احساس خفگی یا سرفه کند. این مشکل معمولاً به دلیل ناتوانی در انتقال صحیح غذا از دهان به گلو ایجاد می‌شود و می‌تواند برای فرد بسیار آزاردهنده و خطرناک باشد.
- دیسفاژی مری (Esophageal Dysphagia)
دیسفاژی مری زمانی رخ می‌دهد که مشکلی در مری وجود داشته باشد و نتواند غذا یا مایعات را به درستی به معده برساند. در حالت طبیعی، مری با حرکات موجی شکل (پریستالسیس) غذا را به سمت معده منتقل می‌کند. اما اگر این حرکت مختل شود، فرد ممکن است دچار احساس گیر کردن غذا در گلو یا بازگشت آن به دهان شود. این اختلال می‌تواند ناشی از مشکلات مختلفی مانند آسیب به ماهیچه‌ها یا بیماری‌های خاص باشد که حرکت طبیعی مری را مختل می‌کند. به طور کلی، دیسفاژی مری باعث مشکلاتی در بلع غذا و احساس ناخوشایندی می‌شود که کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
چرا دیسفاژی رخ می‌دهد؟
دیسفاژی می‌تواند ناشی از هرگونه اختلال، بیماری یا وضعیتی باشد که عضلات یا اعصاب مرتبط با فرایند بلع را تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه، مهم‌ترین دلایل مشکل در بلع را بررسی می‌کنیم.
- اختلالات سیستم عصبی و مغز
مشکلات عصبی و مغزی می‌توانند بلع را دچار اختلال کنند. بیماری‌هایی مانند اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) که باعث ضعیف شدن عضلات می‌شوند، تومورهای مغزی که سیگنال‌های عصبی را مختل می‌کنند، و بیماری‌هایی مانند پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس (MS) که به تدریج بافت‌های مغزی را تخریب می‌کنند، می‌توانند مانع بلع صحیح شوند. - اختلالات عضلانی
بیماری‌های عضلانی مانند آشالازی که مانع شل شدن عضلات مری می‌شود، اسپاسم‌های عضلانی در مری و گلو و بیماری‌هایی مثل دیستروفی عضلانی و میاستنی گراویس که ضعف عضلات را به دنبال دارند، می‌توانند بلع را دشوار کنند. - باریک شدن، انسداد و مشکلات ساختاری
تومورها، دیورتیکول‌ها یا حلقه‌های مری می‌توانند باعث انسداد یا باریک شدن مسیر بلع شوند. همچنین، ریفلاکس معده (GERD) که باعث تشکیل بافت اسکار در مری می‌شود، می‌تواند بلع را دردناک و دشوار کند. - عوامل دیگر
عفونت‌ها مانند گلودرد استرپتوکوکی می‌توانند منجر به التهاب و درد هنگام بلع شوند. همچنین، جراحی‌های سروگردن یا درمان‌هایی همچون رادیوتراپی برای سرطان می‌توانند به بافت‌هایی که مسئول بلع هستند آسیب برسانند. این آسیب‌ها می‌توانند بلع را به شدت دشوار کرده و نیاز به درمان‌های تخصصی داشته باشند.
تشخیص دیسفاژی چگونه انجام می‌شود؟
برای تشخیص دیسفاژی، پزشک با بررسی علائم و انجام معاینه فیزیکی شروع می‌کند. سپس ممکن است یک یا چند آزمایش تخصصی برای ارزیابی ساختارهای سروگردن انجام دهد. هر آزمایش توسط یک متخصص خاص انجام می‌شود.
آزمایش‌های رایج برای تشخیص اختلال بلع:
- بلع باریم (Esophagram):
در این روش، بیمار محلول باریم می‌نوشد تا گلو و مری در عکس‌های اشعه ایکس واضح‌تر دیده شوند. این آزمایش عملکرد مری را در هنگام بلع بررسی می‌کند.
- آندوسکوپی فوقانی (EGD):
گاستروانتروژیست با استفاده از دوربین کوچک، تصاویری از گلو، مری و معده می‌گیرد. این روش برای شناسایی مشکلاتی مانند تنگی‌ها، تومورها و بیماری‌ها مثل مری بارت مفید است.
- لارنگوسکوپی:
متخصص ENT از اسکوپ کوچک برای بررسی حنجره و گلو استفاده می‌کند تا مشکلات احتمالی مانند التهاب یا آسیب را شناسایی کند.
- بلع باریم تعدیل‌شده:
گفتار درمانگر به بیمار مواد غذایی یا نوشیدنی‌های پوشیده با باریم می‌دهد. سپس، رادیولوژیست فرایند بلع را بررسی می‌کند تا نحوه کار دهان، گلو و مری را ارزیابی کند.
- ارزیابی فیبراپتیکی بلع (FEES):
یک دوربین کوچک از طریق بینی وارد می‌شود تا حنجره و بالای مری را مشاهده کند. در حین بلع مواد رنگی، فرایند بلع بررسی می‌شود.
- مانومتری مری:
گاستروانتروژیست لوله‌ای را از بینی به معده عبور می‌دهد که فشار انقباضات مری هنگام بلع مایعات را اندازه‌گیری می‌کند تا عملکرد مری دقیق‌تر بررسی شود.
اختلال بلع در چه سنینی بیشتر مشاهده می‌شود؟
اختلال بلع یا دیسفاژی ممکن است در هر سنی بروز کند، اما در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود. علل مختلفی می‌تواند موجب این مشکل شود و بسته به علت زمینه‌ای، درمان‌ها متفاوت خواهد بود. در عین حال، باید توجه داشت که دیسفاژی به‌عنوان یک علامت طبیعی پیری شناخته نمی‌شود.
نشانه‌ها و علائم اختلال بلع چیست؟
علائم این اختلال می‌تواند از موارد زیر تشکیل شود یا حتی چندین مورد هم‌زمان رخ دهد:
- درد هنگام بلع غذا
- احساس سوزش معده یا رفلاکس
- دشواری در بلع یا قورت دادن آب دهان
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- سرفه هنگام بلع یا احساس خفگی
- احساس گیر کردن غذا در گلو، مری یا قفسه سینه
- تغییر در صدای فرد یا گرفتگی صدا
- برگشت غذا یا مایعات به دهان
- درد شکم مداوم
- برگشت اسید معده به گلو
برخی علائم ممکن است به بلع غذا ارتباط نداشته باشند، برای مثال، گلودرد مزمن، گرفتگی صدا، تنگی نفس، درد در ناحیه قفسه سینه، مشکل در نرم شدن غذا در دهان، نیاز به زمان اضافی برای جویدن یا حرکت دادن غذا، مشکل در فرو بردن غذا به گلو و احساس سوزش معده یا استفراغ.
عوارض خطرناک اختلال بلع، چرا درمان فوری ضروری است؟
مشکل در بلع که به بلع دردناک نیز شناخته می‌شود، یک وضعیت جدی است که می‌تواند علائم مختلفی از جمله درد گلو هنگام بلع را ایجاد کند. این اختلال می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و درمان مشکل بلع باید به سرعت انجام شود. در صورتی که درمان مناسبی برای مشکل بلع انجام نشود، عوارض خطرناکی می‌تواند بروز کند که حتی تهدیدکننده حیات است.
عوارض عدم درمان دیسفاژی یا اختلال بلع می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کم‌آبی بدن (دهیدراسیون): عدم دریافت مایعات کافی به دلیل دشواری در بلع می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود.
- سوء تغذیه: مشکلات در بلع غذا باعث می‌شود فرد نتواند به اندازه کافی مواد مغذی دریافت کند که به سوء تغذیه منجر می‌شود.
- خفگی: در صورت گیر کردن غذا یا مایعات در گلو، فرد ممکن است دچار خفگی شود. اگر این مشکل به طور کامل راه هوایی را مسدود کند، می‌تواند مرگبار باشد.
- آسپیراسیون بی‌صدا و پنومونی: این حالت زمانی رخ می‌دهد که مواد غذایی یا مایعات به ریه‌ها وارد شوند بدون آنکه سرفه یا احساس خفگی ایجاد کنند. این وضعیت می‌تواند باعث عفونت ریه‌ها یا ذات‌الریه شود. افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، بیشتر در معرض خطر این نوع آسپیراسیون هستند.
درمان بلع دردناک به شدت ضروری است. به تأخیر انداختن درمان می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تر شده و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد؛ بنابراین، در صورتی که با مشکل در بلع مواجه هستید، ضروری است که سریعاً به پزشک مراجعه کرده و راهکارهای درمانی مناسب را شروع کنید تا از بروز عوارض خطرناک جلوگیری شود.
درمان مطمئن برای اختلالات بلع
دارو و درمان‌های پزشکی برای اختلال بلع
در برخی موارد، داروها می‌توانند در درمان اختلال بلع مؤثر باشند. این داروها شامل انواع شل‌کننده‌های عضلانی، مهارکننده‌های پمپ پروتون و آنتی‌بیوتیک‌ها هستند که می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند. به‌علاوه، در صورت وجود اختلالات عصبی، داروهای خاصی برای کاهش علائم تجویز می‌شود.
گفتاردرمانی مشکلات بلع
گفتار درمانی مشکلات بلع یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان اختلال بلع است. در این روش، تمرینات تخصصی به‌منظور تقویت عضلات مرتبط با بلع و بهبود فرایند بلع انجام می‌شود. این تمرینات توسط متخصصان گفتار درمانی انجام می‌شود که به ارزیابی و توان‌بخشی بلع پرداخته و به بیمار کمک می‌کنند تا از خطرات خفگی و آسپیراسیون جلوگیری کند. تمریناتی مانند تقویت عضلات حنجره، زبان و لب‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی به بهبود وضعیت بلع کمک کند.
روش‌های جراحی و تغییرات رفتاری
در برخی موارد، به‌ویژه زمانی که اختلال بلع ناشی از تنگی مری یا بیماری‌های خاص باشد، ممکن است نیاز به جراحی یا درمان‌های تهاجمی مانند آندوسکوپی یا میوتومی آندوسکوپی باشد. این روش‌ها می‌توانند به رفع مشکل بلع کمک کنند، اما همواره اولویت با درمان‌های غیرجراحی است. به‌علاوه، تغییرات رفتاری مانند اصلاح رژیم غذایی و تغییر در نحوه غذا خوردن می‌تواند نقش مهمی در تسهیل بلع ایمن داشته باشد.
استفاده از لوله تغذیه در شرایط حاد
در موارد شدیدتر که اختلال بلع به کاهش وزن شدید و سوء تغذیه منجر شده باشد، استفاده از لوله تغذیه می‌تواند کمک‌کننده باشد. این روش به بیمار امکان می‌دهد تا تغذیه شود بدون آنکه دچار مشکلات بلع و خفگی گردد. این روش معمولاً موقت است و پس از بهبود وضعیت بلع بیمار، قابل حذف است.
بلع درمانی در منزل با کلینیکت
اختلالات بلع، اگرچه ممکن است در ابتدا مشکلاتی مانند سرفه، خفگی یا احساس گیر کردن غذا در گلو را ایجاد کنند، اما این علائم می‌توانند هشداری جدی برای مشکلات سلامت باشند. در صورتی که با این مشکلات به طور منظم مواجه هستید، مراجعه به یک متخصص و دریافت درمان‌های مناسب امری ضروری است. گفتاردرمانی مشکلات بلع می‌تواند نقش اساسی در بهبود وضعیت بلع و کاهش خطرات ناشی از آن ایفا کند.
گفتار درمانگران متخصص کلینیکت با ارزیابی دقیق و تعیین برنامه‌های درمانی اختصاصی، می‌توانند به شما کمک کنند تا فرایند بلع خود را بهبود ببخشید و از عوارضی مانند سوء تغذیه، کم‌آبی بدن یا حتی خفگی جلوگیری کنید. گفتاردرمانی مشکلات بلع در منزل می‌تواند به‌ویژه برای افرادی که از مشکلات عصبی یا جراحی‌های مرتبط با ناحیه گلو رنج می‌برند، بسیار مفید باشد.
کلینیکت با ارائه خدمات گفتار درمانی در منزل و و حتی صورت آنلاین، امکان دسترسی به درمان‌های تخصصی را برای تمامی افراد فراهم کرده است. متخصصین با تجربه این مجموعه، با استفاده از روش‌های نوین و تخصصی، شما را در مسیر بهبودی راهنمایی خواهند کرد. اگر در تهران زندگی نمی‌کنید، خدمات گفتار درمانی آنلاین کلینیکت یک گزینه عالی برای شما است.
برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، به صفحه گفتار درمانی در منزل کلینیکت مراجعه کرده و قدمی مهم به سوی بهبود کیفیت زندگی خود بردارید.
