اماس (Multiple Sclerosis) یک بیماری خودایمنی است که بر دستگاه عصبی مرکزی، شامل مغز و نخاع، تاثیر میگذارد. سیستم ایمنی بدن در افراد مبتلا به اماس به صورت اشتباه به غلاف میلین – پوشش محافظ اعصاب – حمله میکند و باعث اختلال در انتقال سیگنالهای عصبی میشود. این اختلالات منجر به طیف وسیعی از علائم بدنی، شناختی و رفتاری میگردد که کیفیت زندگی فرد بیمار را تحت تاثیر قرار میدهد.
اگرچه شیوع اماس در زنان حدود سه تا چهار برابر بیشتر از مردان است، اما مردان غالبا با فرمهای شدیدتر و پیشرفت سریعتر ناتوانی مواجه هستند. این پارادوکس جنسیتی باعث شده است که در صورت بروز علائم، مردان غالبا آنها را کماهمیت فرض کنند و دیرتر به پزشک مراجعه کنند. تاخیر در تشخیص باعث افزایش آسیب عصبی و پیچیدهتر شدن درمان میشود. بنابراین آگاهی از نشانههای اماس در مردان و توجه به علائم خاص این گروه، اهمیت بسیار زیادی دارد.
تفاوت شروع بیماری در مردان و زنان
درک تفاوتهای شروع اماس بین مردان و زنان میتواند به تشخیص دقیقتر و درمان به موقع کمک کند. زنان معمولا با علائمی مانند تاری دید یا نوریت اپتیک به پزشک مراجعه میکنند. این علامت اولیه در مردان چندان رایج نیست و بیشتر علائم حرکتی و مشکلات عضلانی اولیه دیده میشود.
از لحاظ سن شروع، مردان به ویژه در نوع اماس پیشرونده اولیه، میانه سنی بالاتری نسبت به زنان دارند؛ معمولاً حدود ۴۰ سالگی نشانهها در آنها ظاهر میشود. نوع علائم اولیه نیز متمایز است: اختلالات حرکتی، سفتی عضلات و عدم تعادل در مردان برجستهتر هستند و افراد امکان دارد مدت زمان بیشتری تا مراجعه به متخصص مغز و اعصاب صبر کنند.
اختلال در دید
بر خلاف زنان که نشانه های ام اس در مردان را کمتر با تاری دید تجربه میکنند، علائم چشمی کمتر شایع ولی در صورت بروز معمولا علامت ثانویه است.
ضعف حرکتی
شروع بیماری در مردان اغلب با مشکل راه رفتن یا ضعف در پاها و کاهش هماهنگی کامل بدن همراه است.
علائم حرکتی و عضلانی: نشانه اولیه در مردان
پیشرفت سریع علائم حرکتی یکی از تفاوتهای اصلی اماس در مردان است. اولین نشانه ام اس در مردان اغلب با ضعف در پاها، اختلال در راه رفتن و مشکلات تعادل آغاز میشود. مردان ممکن است با لنگیدن یا حتی افتادن مکرر مواجه شوند که ریسک آسیبهای ثانویه از جمله شکستگی استخوان و صدمات جدی را افزایش میدهد.
اسپاستیسیتی یا سفتی عضلات، علامت برجسته دیگری است که با درد شدید و گرفتگیهای عضلات پا همراه است. این حالت براساس آسیب به مسیرهای عصبی ایجاد میشود و میتواند عملکرد طبیعی زانوها و هماهنگی عضلانی را مختل کند. در موارد پیشرفتهتر، اسپاستیسیتی منجر به قفل شدن زانو یا ضربدری شدن پاها شده و استقلال فرد را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد.
لرزش و عدم تعادل
لرزش اندامها از جمله دست و پا، همراه با عدم تعادل و سرگیجه، در مردان شایع است. این وضعیت عموما کیفیت زندگی را به میزان بسیار زیادی کاهش داده و فرد را نیازمند مراقبت روزمره میکند.
آتاکسی و ضعف اندام
آتاکسی، یعنی اختلال در هماهنگی حرکات بدن، اغلب منجر به افتادنهای ناگهانی و ضعف سراسر پاها یا دستها میشود. این مساله نیاز به فیزیوتراپی منظم و کنترل دقیق پزشکی دارد.
اختلالات جنسی: شایعترین شکایت پنهان
یکی از شایعترین و پنهانترین عوارض اماس در مردان، اختلال در عملکرد جنسی است. تحقیقات گسترده نشان میدهد که بین ۵۰ تا ۹۰ درصد از مردان مبتلا به اماس انواعی از اختلالات جنسی را تجربه میکنند. این مشکلات میتوانند بر روابط بینفردی، کیفیت زندگی و حتی اعتماد به نفس اثرات عمیق و پایدار بگذارند.
یکی از اصلیترین علائم، اختلال نعوظ (ED) است؛ یعنی ناتوانی در شروع یا حفظ نعوظ. علاوه بر این، کاهش میل جنسی (Libido)، بیحسی ناحیه تناسلی و مشکلات در انزال یا ارگاسم نیز دیده میشود. علل این اختلالات را میتوان به سه دسته اصلی تقسیم کرد: آسیب عصبی مستقیم به نخاع (عامل اولیه)، مشکلات ثانویه مانند خستگی مزمن، اسپاسم عضلانی و مسائل مثانه، و در نهایت عوامل ثالثیه شامل افسردگی، استرس روانی و تغییر نقش اجتماعی مرد.
اختلال نعوظ
شایعترین نشانه، ناتوانی جنسی یا اختلال نعوظ است که غالباً تاثیر چشمگیری بر روابط زناشویی و روحیه فرد دارد.
کاهش میل جنسی
تغییرات عصبی و اختلالات هورمونی باعث افت شدید میل جنسی میشود و این مساله متاسفانه معمولا توسط خود بیمار نادیده گرفته میشود.
بیحسی تناسلی
بیحسی و کاهش حس لامسه در ناحیه تناسلی از جدیترین مشکلات ام اس در مردان است که مستقیماً ناشی از آسیب به اعصاب نخاعی است.
نوع اختلال جنسی | شیوع تخمینی | مکانیزم ایجاد |
اختلال نعوظ | ۶۰-۸۰٪ | آسیب عصبی، اختلال گردش خون |
کاهش میل جنسی | ۴۰-۷۰٪ | تغییرات هورمونی/خستگی مغزی |
بیحسی تناسلی | ۲۰-۵۰٪ | آسیب مستقیم نخاعی |
اختلال در انزال | ۳۰-۶۰٪ | ترکیب فیزیکی و روانی |
توصیه دارویی
داروهای اختلال نعوظ مانند ویاگرا و سیالیس میتوانند موثر باشند؛ اما مصرف آنها باید فقط زیر نظر متخصص مغز و اعصاب یا اورولوژی صورت گیرد.
مشکلات ادراری و گوارشی
علائم ام اس در مردان اغلب با مشکلات ادراری و گوارشی نیز همراه میشود. یکی از بارزترین آنها، مثانه نوروژنیک یا مثانه عصبی است. این اختلال، تخلیه ناقص و ناهماهنگ مثانه را به دنبال دارد. تخمین زده میشود حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد بیماران اماس مشکلات مثانه را تجربه کنند.
علائم بارز شامل تکرر ادرار، فوریت ادراری، شباداری و بیاختیاری است. این موارد گاه منجر به عفونتهای مکرر ادراری (UTI) شده که نه تنها بیماری اماس را بدتر میکند، بلکه همانطور که پژوهشها ثابت کردهاند، اسپاستیسیتی و ضعف عضلانی را نیز تشدید مینماید. مشکلات گوارشی مثل یبوست مزمن، نفخ و در برخی موارد بیاختیاری مدفوع نیز رایج هستند و هضم و جذب مواد غذایی را مختل میسازند.
مثانه عصبی (نوروژنیک)
مثانه نوروژنیک باعث فوریت و بیاختیاری ادرار میشود که فرسودگی روانی-اجتماعی و حتی عفونتهای خطرناک را به دنبال دارد.
مشکلات گوارشی
یبوست شدید، نفخ و سنگینی شکم علائمی هستند که با آسیب عصبی به اعصاب ناحیه لگن رخ داده و کیفیت زندگی بیمار را به شدت کاهش میدهند.
علائم شناختی و روانی (مه مغزی و افسردگی)
نشانههای ام اس در مردان علاوه بر اختلالات جسمی، شامل مشکلات شناختی و اختلالات خلقی قابل توجهی هستند. مه مغزی حالتی است که فرد دچار کندی ذهن، مشکلات حافظه کوتاهمدت و کاهش سرعت پردازش اطلاعات میشود. مطالعات متعدد نشان داده که مردان مبتلا به اماس احتمالاً شدت بیشتری از این علائم نسبت به زنان تجربه میکنند.
افسردگی، اضطراب و نوسانات خلقی نیز در مردان شایع است و ریشه در هم آسیب مستقیم به مغز و هم واکنش روانی به محدودیت فیزیکی و جنسی دارند. این علائم میتوانند تابآوری روزانه را تضعیف کرده و حتی بر عملکرد شغلی و روابط اجتماعی تاثیر جدی بگذارند. خستگی مفرط از دیگر نشانههایی است که با خواب رفع نمیشود و تقریباً همیشه با تاثیر منفی بر بهرهوری همراه است.
مه مغزی
اختلال تمرکز و کاهش حافظه کوتاهمدت به شکل قابل توجهی در مردان بروز میکند و مانع کار و یادگیری میشود.
افسردگی و خستگی
افسردگیِ ناشی از اماس و خستگی غیرقابل رفع باعث افت جدی در کیفیت زندگی شغلی و خانوادگی مردان میشود.
انواع اماس در مردان: خطر اماس پیشرونده
از انواع اماس، فرم پیشرونده اولیه (PPMS) بیشترین تهدید را برای مردان دارد. این نوع بیماری برخلاف اماس عودکننده-بهبود یابنده، بدون دوره بهبود و با پیشرفت مداوم، به سرعت باعث ناتوانی حرکتی میشود. اگرچه درصد وقوع PPMS در زنان و مردان برابر است، اما چون شیوع کلی اماس در مردان کمتر است، درصد بیماران مرد با فرم پیشرونده بالاتر خواهد بود.
در این فرم بیماری، تخریب عصبی و نورودژنراسیون بسیار شدیدتر است. التهابهای مکرر، جای خود را به حوادث عصبی پیشرونده و غیر قابل جبران میدهند و اغلب موجب وابستگی فرد به وسایل کمکی مانند ویلچر میشود.
تخریب عصبی
اماس پیشرونده باعث مرگ سلولهای عصبی و کاهش توانایی در حرکت، تفکر و کنترل ادرار و مدفوع میشود.
تابآوری کمتر
مردان با اماس پیشرونده معمولاً سرعت ابتلا به ناتوانی دائمی بالاتری دارند و نیازمند حمایت تیم درمانی تخصصی هستند.
عوامل خطر و سبک زندگی
در بررسی عوامل خطر اماس در مردان، سیگار مهمترین عامل شناخته شده است. پژوهشهای اپیدمیولوژیک نشان دادهاند که مصرف سیگار ریسک ابتلا را در مردان تا سه برابر افزایش میدهد (در زنان حدود دو برابر است). همچنین سیگار روند از بین رفتن حجم مغز و پیشرفت بیماری را تشدید میکند.
کمبود ویتامین D نیز از جمله عوامل موثر است؛ مردانی که سطوح ویتامین D پایینی دارند، شانس بالاتری برای ابتلا و پیشرفت اماس دارند. رویکردهای درمانی شامل دارودرمانی هدفمند (داروهای تعدیلکننده بیماری، شلکنندههای عضلانی، داروهای اختلال نعوظ)، فیزیوتراپی تخصصی، و اصلاح سبک زندگی از جمله ترک سیگار، افزایش فعالیت بدنی و تغذیه مناسب است.
درمانهای دارویی
استفاده از ترکیب داروهای تنظیم ایمنی، ویتامینها و داروهای جنسی باید با نظارت تخصصی انجام شود و مصرف خودسرانه عوارض جدی دارد.
اصلاح سبک زندگی
ترک سیگار، مصرف مکمل ویتامین D، ورزش منظم و توجه به سلامت روانی، مهمترین اقدامات حمایتی برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری بهشمار میروند.
اهمیت تشخیص زودهنگام
اگرچه اماس در مردان نسبت به زنان کمتر شایع است، اما سیر بیماری شدیدتر، پیشروندهتر و ناتوانکنندهتر است. بیتوجهی به علائم اولیه، بهویژه اختلالات حرکتی و جنسی، عواقب جبرانناپذیری را به دنبال دارد. آگاهی، مراجعه سریع به متخصص مغز و اعصاب و پیگیری جدی درمان نه تنها موجب کنترل بهتر بیماری میشود، بلکه کیفیت زندگی را بهبود میبخشد و از ناتوانی پیشرونده جلوگیری میکند. مردان باید بدانند که اماس، بیماری انحصاری زنان نیست و نشانههای ام اس در مردان اکثراً حاکی از شروع یک مسیر جدی است که نیازمند اقدام فوری و تخصصی است.
میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله “کاردرمانی ام اس” را مطالعه فرمایید.
